Z dziejów szkolnictwa w Rzepienniku Suchym

Lecz aby drogę mierzyć przyszłą

Trzeba nam pomnieć, skąd się wyszło.

Cyprian Kamil Norwid

Nie przecinaj korzeni łączących cię z rodzinną ziemią – choćbyś na końcu świata się znalazł. To tak, jakbyś przeciął żyły żywota.

Władysław Orkan

Szkoła parafialna

   Początki szkolnictwa w Rzepienniku sięgają połowy XIV w. W dokumencie wydanym w roku 1358 przez biskupa krakowskiego Jana Bodzantę jest wzmianka o uposażeniu szkoły przy kościele w Rzepienniku [Biskupim]. Wprawdzie autentyczność tego dokumentu została podważona przez znanego historyka ks. Bolesława Kumora, to nie powinno być wątpliwości, że jakieś formy kształcenia istniały skoro wśród studiujących na Akademii Krakowskiej w roku 1450 spotykamy Jana syna Piotra z Rzepiennika.

Pierwszą wzmiankę o szkole parafialnej i jej nauczycielach spotykamy w protokole z wizytacji małopolskich parafii przeprowadzanych w XVI w. W 1515 r. nauczycielem w szkole parafialnej w Rzepienniku był „minister ecclesiae”. W 1595 roku uczył Jan ze Mstowa; szkoła miała „dom niezbyt dobry a nauczyciel pobierał klerykaturę”.

   Przez wieki szkoła była częścią integralną parafii. Proboszcz sprawował nad nią nadzór. Nauczycielem bywał zwykle organista. W 1805 roku władze austriackie wydały ustawę szkolną utrwalającą tzw. szkołę trywialną. Uczono w niej pisania, czytania i rachowania, a także dobrych obyczajów i praktycznego prowadzenia gospodarstwa. Sytuacja zmieniła się po roku 1866, kiedy to sejm krajowy uchwalił ustawę o gminach i obszarach dworskich. Każda historycznie ukształtowana wieś stanowiła gminę, na nią nałożony został obowiązek zorganizowania i prowadzenia szkoły. Wprowadzone zostało bezpłatne i obowiązkowe nauczanie dzieci w szkołach, te zaś zostały uposażone w specjalne dotacje pozwalające gminie na ich utrzymanie.

     Szematyzmy szkół ludowych odnotowały w roku 1849 istnienie szkoły parafialnej w Rzepienniku Biskupim. Nauczycielem był Michał Koza – organista a na naukę uczęszczało 30. dzieci. W 1855 r. istniała szkoła w Turzy, prowadził ją ks. Antoni Kulczycki a liczba uczniów wynosiła 24. Szkoła gminna w Rzepienniku Suchym została odnotowana w Szematyzmie w roku 1860.

Z tradycji

   Początkowe dzieje szkoły w Rzepienniku Suchym zebrał i zapisał w 1888 roku, w „Pamiętniku szkoły”, nauczyciel Bolesław Taszycki. Oto jego relacja:

   „W roku 1857 przechodził przez tutejszą wieś wędrowiec, nie wiedzieć skąd przybyły, wstąpił to tutejszego włościanina, człowieka dość zamożnego, Jana Wałęgi. Podczas rozmowy [Jan Wałęga] zapytał się podróżnego czy by nie zechciał przyjąć jakiego obowiązku. Obcy przecząco pokiwał głową. Na drugi dzień zapytał wędrowny włościanina przy śniadaniu, jakiby to miał być obowiązek. Kiedy gospodarz zaproponował mu by został nauczycielem jego trzech synów i kilkoro dzieci ze wsi, ten po chwili namysłu zgodził się.”

   Kronikarz pisze dalej: „ Nowo kreowany nauczyciel, któremu ani marzyło się zostać nim, jak się wyrażał do ludzi, albowiem pochodził z bogatej familii, osiadłej z dawien dawna na roli, zaczął uczyć w domu Wałęgi za 50 reńskich dawnej monety, które mu dawała spółka gospodarzy.” Nauczycielem tym był Jan Trembecki.

     W 1860 r. zaimprowizowana szkółka została przekształcona na szkołę gminną, a ta wypłacała nauczycielowi wynagrodzenie w wysokości 105 złr. W 1861 r. zmarł Jan Trembecki. Miał ok. 65 lat. Po jego śmierci szkołę powierzono Janowi Bartusiakowi [Bartusiowi] „wysłużonemu żołnierzowi”, który sprawował tę funkcje przez czternaście lat.

     W 1874 r. szkołę gminną przekształcono na filialną z płacą roczną 250 złr. Naukę prowadził nauczyciel Zygmunt Wielochowski.

     W 1891 r. szkoła została przemianowana na etatową i taką pozostała do 1939 r.

     Początkowo dzieci uczyły się w domu włościanina Wałęgi, później w budynku użyczonym przez Józefa Olszewskiego właściciela rzepiennickich dóbr. W 1886 r. przystąpiono do budowy samodzielnego budynku. Został ukończony w 1888 r. i w nie zmienionym kształcie przetrwał do czasów nam współczesnych. Składał się z „klasy, mieszkania dla nauczyciela i z zabudowania ekonomicznego”.

     Dzieje szkoły w pierwszym okresie jej funkcjonowania były związane z istnieniem dworu. Dziedzic przewodniczył Radzie Szkolnej miejscowej i świadczył na utrzymanie szkoły. Była to szkoła jednoklasowa, uczyły się w niej dzieci polskie i żydowskie.

   Podczas wojny światowej budynek został poważnie uszkodzony. Wojsko rosyjskie, które w 1914 roku przez kilka miesięcy przebywało we wsi, dokonało zniszczenia sprzętu szkolnego, rozebrało i spaliło budynek gospodarczy. Później szkoła była zamknięta przez dwa lata i dopiero w 1916 r. uruchomił ją nauczyciel Kazimierz Raus.

     W niepodległej Polsce zamierzano zbudować nowy obiekt szkolny. Niestety, ciężkie warunki materialne rzepiennickich chłopów sprawiły, że przed wybuchem drugiej wojny światowej zdążono wykonać zaledwie fundamenty i fragmenty murów.

Z życia szkoły

   W okresie międzywojennym szkoła była ośrodkiem życia kulturalnego i społecznego wsi. Istniała w niej (od 1891 r.) biblioteka pod patronatem miejscowego Kółka Rolniczego. W 1928 r. liczyła 160 tomów. Koło Młodzieży Ludowej zorganizowało wiejski teatr, który wystawił kilka sztuk, a za uzyskany dochód zakupiono pierwszy we wsi radioodbiornik (1928 r.). Założono chór. Kronika szkolna odnotowała wiele imprez i uroczystości patriotycznych.

   Rozwój szkoły wstrzymał wybuch drugiej wojny światowej. Biblioteka szkolna i książki z czytelni ludowej zostały rozproszone, radioodbiornik zdeponowano na policji, rozwiązane zostały wszystkie organizacje polityczne i społeczne, zaprzestał działalność chór i teatr. Szkoła przestała być miejscem, w którym gromadzili się mieszkańcy wsi.

   Praca nauczycieli stała się niezwykle trudna i odpowiedzialna. W ramach jawnego nauczania nauczycielki podjęły inicjatywę tajnego nauczania. Wprawdzie nauczanie to nie przyjęło formy zorganizowanej, niemniej jednak kilkoro dzieci dokształcało się i po wojnie miało ułatwiony start do szkół średnich.

W Polsce Ludowej

Bezpośrednio po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej podjęto starania o pozyskanie dodatkowych sal lekcyjnych. Nie było to łatwe zadanie, ponieważ domy składały się zaledwie z kuchni i pokoju. Dopiero w 1950 roku, kiedy zaczęto we wsi budować obszerniejsze domy, wynajęto u gospodarzy trzy izby i mogła funkcjonować siedmioklasowa szkoła. Rozpoczęto starania zmierzające do zbudowania nowego budynku szkolnego. W 1946 r. powołano komitet budowy szkoły.  Wobec trudności z pozyskaniem odpowiedniej parceli problem budowy szkoły został rozwiązany dopiero w połowie lat sześćdziesiątych. Dzieci uczyły się w wynajmowanych izbach chłopskich znacznie od siebie oddalonych.

   Pod koniec lat pięćdziesiątych przystąpiono w Rzepienniku Suchym do budowy domu ludowego, który z biegiem lat rozbudowywano. W 1963 roku został oddany do użytku. Szkoła uzyskała w tym budynku trzy sale lekcyjne. W tym samym czasie, z inicjatywy ówczesnego sołtysa Mieczysława Hołdy, podjęto energiczne działania, które doprowadziły do wprowadzenia do planu inwestycyjnego powiatu gorlickiego budowę szkoły w Rzepienniku Suchym. W połowie 1965 r. wmurowano kamień węgielny pod jej budowę, a 6 listopada 1966 r. uroczyście ją otwarto. Nadano jej imię Marii Konopnickiej – poetki, „która ukochała lud wiejski, której były szczególnie bliskie dzieci, była wrażliwa na ich krzywdę i poniewierkę”. W tym czasie wdrażano już reformę oświaty – w 1967 r. szkołę opuścił pierwszy rocznik ósmoklasistów. Rozpoczęła się nowa era w dziejach naszej szkoły.

Kierownicy szkoły

STEFANIA WANTUCH (1909 – 1988)

   Ukończyła Prywatne Miejskie Seminarium Nauczycielskie w Gorlicach (1929 r.) Otrzymała posadę nauczyciela niekwalifikowanego w Rzepienniku Strzyżewskim (1929 – 1933), a następnie w Rzepienniku Suchym (1933), gdzie powierzono jej obowiązki kierownika szkoły. W 1935 r. zdała egzamin na nauczyciela i uzyskała stosowne kwalifikacje.

     Przełamała niechęć mieszkańców do szkoły. Do legendy przeszły organizowane w tamtym czasie majówki, święta pieśni i uroczystości patriotyczne . W czasie okupacji przebywała we wsi. Przeżyła gorycz niesprawiedliwych posądzeń. Po wojnie z zapałem włączyła się w odbudowę zerwanych więzi. Podjęła próbę reaktywowania zespołu teatralnego, chóru, biblioteki. Zainicjowała starania o budowę nowego budynku szkolnego. Zaczęły ją spotykać szykany władz: była bowiem osobą głęboko wierzącą. Niespodziewanie dla wszystkich 20 października 1951 r. wyjechała z Rzepiennika Suchego i przeszła w stan spoczynku.

MARIA ŚWIERCZEK

   Pracę w szkole w Rzepienniku Suchym rozpoczęła w październiku 1951 (wcześniej pracowała w Rzepienniku Strzyżewskim i w Mszance), pełniąc funkcję kierownika (później dyrektora) szkoły do czasu przejścia na emeryturę w 1990 r.

   Pracowała w trudnych warunkach lokalowych (3 sale lekcyjne w prywatnych domach) i etatowych (początkowo kadrę pedagogiczną stanowiło czterech nauczycieli). Włożyła wiele wysiłku w przygotowanie i budowę nowego budynku szkolnego. Była wielkim miłośnikiem przyrody w myśl dewizy, którą wpajała młodzieży: „kto kocha przyrodę – kocha swoją ojczyznę”.

     Za swoją pracę otrzymała wiele odznaczeń państwowych i wyróżnień, m. innymi Krzyż Kawalerski OOP (1984), Medal Komisji Edukacji Narodowej (1978). W 1993 r. została odznaczona „Medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata” i Dyplomem Honorowego Obywatela Państwa Izrael (1994r. ) jako wyraz wdzięczności za udział w uratowaniu podczas okupacji rodziny żydowskiej.

       Po przejściu na emeryturę mieszka w Rzepienniku Suchym.

ZOFIA MAŁOPOLSKA

     Ukończyła studia pedagogiczne w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Rzeszowie uzyskując tytuł magistra. Pracę pedagogiczną rozpoczęła w 1970 r. Od 1980 r. pracuje w Szkole Podstawowej w Rzepienniku Suchym, pełniąc od 1990 r. funkcję jej dyrektora. W 2003 r. uzyskała stopień nauczyciela dyplomowanego. Dnia 31 sierpnia 2014 roku przeszła na emeryturę.

LUCYNA WSZOŁEK

Przychodzą nowe wyzwania

   Do naszej szkoły w nowym roku szkolnym będzie uczęszczać 91 dzieci, w tym 66. w klasach I – VI. Kolejne lata przyniosą dalszy spadek ilości uczniów. Jest to proces zachodzący w naszym kraju, proces który dotknął naszą wieś w sposób szczególny. Mamy nadzieję, że władze gminy podejdą do niego w sposób odpowiedzialny, że dorobek wielu pokoleń nie zostanie zaprzepaszczony.

   Z dniem 1 września 2014 roku stanowisko dyrektora obejmie pani Lucyna Wszołek. Pracuje w naszej szkole od 24. lat a mieszka tuż za miedzami Rzepiennika Suchego. Nasza szkoła jest jej szczególnie bliska także przez to, że jej tato pobierał tu naukę – jest więc potomkiem zasłużonego dla naszej wsi rodu Bryndali. Praca w zawodzie nauczycielskim jest jej powołaniem. Potrafiła godzić obowiązki zawodowe i rodzinne. Życzymy pani Lucynie by kontynuowała dzieło swoich poprzedników.

 Czesław Dutka 

Drukuj